کلید مینیاتوری چیست؟
کلید مینیاتوری یا فیوز مینیاتوری یا همان MCB مخفف واژه Miniature Circuit Breaker یک کلید الکترومکانیکی خودکار می باشد و تجهیزی است که مصرف کننده را هم در برابر خطای اتصال کوتاه و هم جریان اضافه بار حفاظت می کند و به علت خودکار بودن، بعد از قطع شدن، مجدد به مدار باز می گردد.
کلیدهای مینیاتوری غیر قابل تنظیم بوده و می توانند هم به صورت مغناطیسی و هم به صورت حرارتی عمل کنند. علت اینکه این کلیدها را کلید خودکار مینیاتوری می نامند این است که عمل قطع مدار را به صورت اتوماتیک و خودکار انجام می دهد و مجدد به حالت آماده به کار باز می گردد. یکی از تفاوت های اصلی کلید های خودکار مینیاتوری با فیوز ها هم همین مورد است. یعنی اینکه فیوز ها یکبار مصرف هستند و پس آب شدن و قطع مدار، باید تعویض شوند و مجدد به چرخه کار باز نمی گردند. اما کلیدهای خودکار مینیاتوری علاوه بر اینکه قابل قطع شدن زیر بار نیز هستند و هم به صورت خودکار و هم به صورت دستی می توانند مدار را قطع کنند، پس از قطع مدار مجدد آماده به کار می شوند و بارها این عمل را می توانند تکرار کنند. هایپر صنعت فامکو ارائه دهنده انواع کلیدهای مینیاتوری می باشد.

ویژگی های منحصر به فرد کلید مینیاتوری (MCB)
- امنیت پیوسته سیستم
- حفاظت انسان در مقابل تماس غیرمستقیم با سیستم های زمین TN ،IT
- حفاظت انواع مدار الکتریکی
- رنج گسترده جریان فیوز
- تشخیص سریع خطای اتصال کوتاه و اضافه بار حرارتی در کمترین زمان
- قدرت انتخاب گسترده
- امنیت عملکرد و نگهداری در مدارات برق صنعتی
- پاسخ برای تمامی زیر ساخت ها (برق صنعتی و برق ساختمان)
- حفاظت بهینه خط
- ایده آل برای حفاظت الکتریکی و قطع اتوماتیک دقیق
کاربرد کلید مینیاتوری
- انتهای خط توزیع ولتاژ ضعیف
- حفاظت مدار موتور الکتریکی
- حفاظت مدار جریان مستقیم
- حفاظت مدار روشنایی ساختمان ها
- حفاظت مدار ترانسفورماتورهای الکتریکی
- حفاظت مدارهای الکتریکی در تمامی صنایع

کلید مینیاتوری یا کلید اتوماتیک مینیاتوری در اصل نوعی کلید خودکار است که هر دو مشخصه قطع کنندگی زیر بار و مجزا کنندگی را دارد و وظیفۀ آن قطع مدار در زمان اتصال کوتاه یا اضافه بار می باشد. کلید مینیاتوری از سه قسمت رله مغناطیسی برای حفاظت اتصال کوتاه، رلۀ حرارتی یا رلۀ بی متال برای حفاظت اضافه بار و مجزا کننده تشکیل شده است. این کلید از دو قسمت مغناطیسی و حرارتی تشکیل شده است.
- در کلید مینیاتوری عملکرد مغناطیسی کلید جهت حفاظت اتصال کوتاه بکار می رود؛ جریان اتصال کوتاه بوسیلۀ سیم پیچ که دارای تعداد دور کم و قطر زیاد می باشد بصورت مغناطیسی تشخیص داده شده و فیوز مینیاتوری عمل می کند.
- کلید مینیاتوری در عملکرد بی متالی که جهت حفاظت اضافه بار استفاده می شود؛ بدین صورت عمل می کنند که بوسیله یک فلز (بی متال) جریان اضافه مدت دار بیشتر از جریان نامی شناسایی شده و با گرم شدن فلز، بی متال خم شده و باعث عمل کردن کنتاکت فیوز مینیاتوری و قطع شدن مدار می شود.
ساختار کلید مینیاتوری

پوسته
کلیۀ قسمت های کلید مینیاتوری در داخل محفظه ای قرار می گیرد که باید از مواد عایق با حداقل ولتاژ ۲۵۰۰ ولت و غیرقابل اشتعال با مقاومت حرارتی نزدیک ۱۰۰۰ درجه سانتی گراد باشد. مواد عایق به طور معمول از باکالیت، ملامین یا نوع خاصی از پلی آمید الیافدار ساخته می شوند. بدنۀ کلیدهای مینیاتوری در نوع غیر استاندارد از مواد پلاستیکی ساده و یا آسیابی تهیه می شود که مقاومت مناسب در مقابل حرارت ناشی از عبور جریان و جرقه ناشی از قطع و وصل را ندارد و عمدتاً دارای بوی خاصی هستند که می توان آن را از انواع دیگر تفکیک داد. استفاده از کلیدهای مینیاتوری غیر استاندارد در ساختمان ها یا تجهیزات الکتریکی بسیار خطرناک بوده و در برخی موارد موجب آتش سوزی می شود. بنابراین در هنگام خرید کلید مینیاتوری از گارانتی و دارا بودن تأییدیه های فنی مطمئن شوید.
جرقه گیر
این قسمت از صفحات فلزی موازی هم تشکیل شده است که توسط لایه های عایق از هم جدا شده اند و در زمان قطع با تقسیم جرقه به جرقه های کوچک، از ایجاد جرقه های خطرناک و پر صدا و گرمای زیاد جلوگیری می کنند. معمولاً در کلیدهای بی کیفیت و ارزان قیمت، این قطعه وجود ندارد که شاید ساده ترین یا ابتدایی ترین راه شناسایی این موضوع، وزن کم کلید باشد. کلیدهای مینیاتوری جریان مستقیم، علاوه بر داشتن مگنت طبیعی دارای رله مگنتیک مخصوص جهت کار در جریان مستقیم می باشد، بنابراین می توان از کلیدهای DC در مدار AC نیز استفاده کرد.
بی متال
یکی دیگر از اجزای داخلی کلیدهای مینیاتوری، بی متال یا رله اضافه بار است که در زمان تولید کلید مینیاتوری بوسیلۀ یک پیچ، جریان نامی دقیق کلید تنظیم و توسط کارخانه لاک می شود. این رله کار قطع مدار را در برابر اضافه بار بر عهده دارد.
مگنت
یکی از اجزای داخلی کلید مینیاتوری که از سیم پیچ مسی، هسته مرکزی ثابت و متحرک از جنس مواد فرومغناطیس، فنر، اتصالات و … تشکیل شده است مگنت می باشد. مگنت جریان هایی تا چند برابر جریان نامی کلید با توجه به تیپ کلید که روشنایی یا موتوری یا موتوری سخت باشد (۳ تا ۱۴ برابر جریان نامی) را تحمل می کند و باعث قطع فوری و لحظه ای کلید می شود. در کلیدهای مینیاتوری استاندارد برای هر جریان نامی، مگنت خاص خود را انتخاب می کنند.
مشخصات کلید مینیاتوری
۱- ولتاژ ضربه ای
مقدار پیک ولتاژ ضربه ای که کلید بدون خراب شدن می تواند تحمل کند.
۲- نوع جریان
کلیدهای مینیاتوری از لحاظ نوع جریان بر دو نوع AC و DC تقسیم می شوند. در حالت کلی کلیدهای مینیاتوری DC را برای مقاصد AC نیز می توان استفاده نکرد ولی برعکس آن سبب کاهش طول عمر کلید AC می شود.
۳- رنج جریان نامی
جریان نامی کلید مینیاتوری های اشنایدر در گسترۀ ۲، ۴، ۶، ۱۰، ۱۶، ۲۰، ۲۵، ۳۲، ۴۰، ۵۰ و ۶۳ آمپر تک پل، دو پل و سه پل و در گسترۀ ۱۶، ۲۵، ۳۲، ۴۰ آمپر چهار پل تولید می شوند. البته کلید مینیاتوری های ۸۰، ۱۰۰ و ۱۲۵ آمپر نیز در حیطۀ تولید کلیدهای مینیاتوری می باشند لازم به ذکر است که تفاوت کلید مینیاتوری ۱۰۰ آمپر با دیگر کلیدهای مینیاتوری در سایز آن می باشد و کلید مینیاتوری ۱۲۵ آمپر تنها عمل قطع و وصل را انجام می دهند و نقش حفاظتی ندارند و به کلید خشک نیز معروف می باشند. به عبارت دیگر، کلید مینیاتوری نیست و فقط در ظاهر شبیه به آن است.
۴- قدرت قطع
از جمله مشخصات مهم کلید مینیاتوری اشنایدر قدرت قطع آن است. قدرت قطع کلید به معنای میزان توانایی کلید در قطع جریان اتصال کوتاه عبوری از مدار می باشد. کلیدهای مینیاتوری دارای قدرت قطع ۶ و ۱۰ کیلو آمپر است. طبق استاندار IEC 898 قدرت قطع کلید مینیاتوری های اشنایدر ۶ کیلو آمپر شناخته می شوند و طبق استاندارد IEC947-2 قدرت قطع کلید مینیاتوری های اشنایدر ۱۰ کیلو آمپر است.

انواع کلید مینیاتوری
کلید مینیاتوری کلاس B: در کلید مینیاتوری نوع B با فرض اینکه جریان نامی In باشد، در صورتی که جریان عبور از کلید کمتر از ۳ برابر جریان نامی باشد، کلید مدار را در حالت اضافه بار در نظر گرفته و قطع آنی انجام نمی پذیرد ولی هنگامی که جریان به سه تا پنج برابر جریان نامی برسد، جریان عبوری را اتصال کوتاه فرض کرده و قطع می کند. کلید مینیاتوری نوع B عموماً در مصارف غیرموتوری مثل مصارف خانگی و روشنایی کاربرد دارند. به عبارت دیگر این نوع از کلیدها برای حفاظت مدارهای مقاومتی مورد استفاده قرار می گیرند. این کلید به فیوز مینیاتوری تندکار نیز معروف است.
کلید مینیاتوری کلاس C: این کلیدها برای راه اندازی موتورهایی که توان کم دارد و جریان راه اندازی بالایی ندارد استفاده می شود. نام دیگر کلید مینیاتوری کلاس C، کلید مینیاتوری موتوری است در کلید مینیاتوری نوع C با فرض اینکه جریان نامی کلید In باشد، در صورتی که جریان عبوری از کلید کمتر از ۵ برابر جریان نامی باشد، کلید مدار در حالت اضافه بار عمل کرده و هنگامی که جریان بین ۵ تا ۱۰ برابر جریان نامی برسد، جریان عبوری را اتصال کوتاه فرض می کند. کلیدهای نوع C در مسیر وسایل موتوردار نصب می گردند. به عبارت دیگر این نوع از کلیدها برای حفاظت مدارهای موتوری مورد استفاده قرار می گیرند.این فیوزها را فیوز مینیاتوری کندکار نیز می نامند.
کلید مینیاتوری کلاس D: به منظور حفاظت بارهای خازنی و یا بارهایی که جریان هجومی می کشند، مانند مصارف صنعتی خاص همچون مولد های اشعه ایکس X-Ray و یا ترانسفورماتورها استفاده می شود. در کلید مینیاتوری نوع D با فرض این که جریان نامی کلید In باشد، در صورتی که جریان عبوری از کلید کمتر از ۱۰ برابر جریان نامی باشد، کلید مدار را در حالت اضافه بار در نظر گرفته و قطع آنی انجام نمی پذیرد ولی هنگامی که جریان بین ۱۰ تا ۱۵ برابر جریان نامی برسد، جریان عبوری را اتصال کوتاه فرض کرده و قطع می کند. از آنجایی که این نوع کلی در ضریبی از جریان های نامی بزرگتر نسبت به نوع B و C عمل قطع را انجام می دهد به آن موتوری سخت نیز گفته می شود.
کلید مینیاتوری کلاس K: نوع K برای حفاظت در مدارات قدرت، ترانسفورماتور و موتورها استفاده می شود. در این نوع از حد جریان برای قطع در موارد اضافه بار کمتر از سایر کلیدها است و هنگام به وجود آمدن اضافه بار مدار را سریعتر قطع می کند ولی در موارد اتصال کوتاه منحنی قطع این نوع کلیدها بین کلاس D و C است.
کلید مینیاتوری کلاس Z: این نوع از کلید مینیاتوری هنگامی که جریان عبوری از جریان نامی بیشتر شود در یک مدت زمان خاص (که از تمامی کلاس ها کمتر است) طبق منحنی قطع، فرمان قطع را صادر می کند. حساسیت این نوع از کلیدها، هم در مواقع اضافه بار و هم اتصال کوتاه از تمامی کلاس ها بیشتر است و در صورت بروز خطا مدار را سریعتر قطع می کند. بنابراین کاربرد این نوع فیوز مینیاتوری در مدارات با حساسیت بالا می باشد.
تیپ های کلید مینیاتوری اشنایدر
کلیدهای مینیاتوری اشنایدر به چهار تیپ تقسیم می شوند:
تیپ C60A : با قابلیت بسته شدن سریع پل ها، اجازه می دهد که در جریان های هجومی بالا بعضی از بارها بهتر نگهداری شوند. همچنین دو منحنی B و C دارد که قدرت قطع آنها ۳KA است و در مراکز حساس استفاده می شوند.
تیپ C60N : با داشتن قدرت قطع بالاتر نسبت به C60A در کاربردهای معمولی استفاده می شود. همچینین دارای سه منحنی مشخصه B و C و D هستند. در ایران تنها تیپ C60N تولید می شود و مابقی مدل ها مورد استفاده چندانی ندارند. کلید مینیاتوری اشنایدر C60N در بخش های مسکونی، اداری و همچنین صنعتی استفاده می شود.
تیپ C60H : با قدرت قطع ۱۰KA و دارا بودن سه منحنی مشخصه B و C و D ، در بخش های اداری و صنعتی بکار می رود.
تیپ C60L : با سه رده قدرت قطع در جریان های مختلف خود (۲۵ کیلو آمپر برای کلیدهای زیر ۲۵ آمپر، ۲۰ کیلو آمپر برای کلیدهای ۳۲ و ۴۰ آمپر و ۱۵ کیلو آمپر برای کلیدهای ۵۰ و ۶۳ آمپر) و داشتن چهار منحنی مشخصه B و C و K و Z است.
منحنی عملکرد کلید مینیاتوری
در کلید مینیاتوری اشنایدر تیپ C60 منحنی های B , C, D, K , Z , MA مطابق با استاندارد IEC 60947-2 تعیین شده است که در آن محدودۀ عملکرد رلۀ مغناطیسی به صورت زیر است که در ایران بیشتر منحنی B و C و D کاربرد دارند.

- منحنی B: بین ۳٫۲ تا ۴٫۸ برابر جریان نامی (In)
- منحنی C: بین ۷ تا ۱۰ برابر جریان نامی (In)
- منحنی D: بین ۱۰ تا ۱۴ برابر جریان نامی (In)
- منحنی K: بین ۱۰ تا ۱۴ برابر جریان نامی (In)
- منحنی Z: بین ۲٫۴ تا ۳٫۶ برابر جریان نامی (In)
- منحنی MA: بین ۹٫۶ تا ۱۴٫۴ برابر جریان نامی (In)
منحنی B
موارد استفاده: زمانیکه جریان های اتصال کوتاه ضعیف هستند.
- رنج جریان از ۲ تا ۶۳ آمپر در دمای ۳۰ درجه سانتی گراد
- منحنی قطع: قسمت مغناطیسی بین ۳ تا ۵ برابر جریان نامی تغییر می کند.
- قدرت قطع مطابق با استانداردهای IEC 898 : Icn 6000A
منحنی C
موارد استفاده: کابل هایی که بارهای معمولی را تغذیه می کنند (کاربرد عمومی)
- رنج جریان از ۲ تا ۶۳ آمپر در دمای ۳۰ درجه سانیتگراد
- منحنی قطع: قسمت مغناطیسی بین ۵ تا ۱۰ برابر جریان نامی تغییر می کند.
- قدرت قطع مطابق با استانداردهای IEC 898: Icn 6000A
منحنی D
موارد استفاده: بار با جریان عمومی بالا (موتور و ترانسفورماتور)
- رنج جریان ۱ تا ۶۳ آمپر در دمای ۴۰ درجه سانتیگراد
- منحنی قطع: قسمت مغناطیسی بین ۱۰ تا ۱۴ برابر جریان نامی تغییر می کند.
- بسته شدن سریع پل ها بار را در برابر جریان های هجومی محافظت می کند.
- جداسازی با نشانگر صحت قطع: نوار سبز رنگ روی دستگیره کلید نشانگر آنست که تمام پل ها باز بوده و هیچ جریانی از قطعه عبور نمی کند.
کنتاکت کمک کلید مینیاتوری
تغییر وضعیت کنتاکت کمک کلید مینیاتوری می تواند برای سیستم های هوشمند در یک مدار کنترلی ارسال شود و پردازش لازم انجام شود. این کنتاکت جهت نشان دادن حالت های زیر استفاده می شود:
وضعیت قطع و وصل کلید (OF) : وضعیت قطع کلید را نشان می دهد.

وضعیت قطع کلید (در صورت وجود خطا) (SD) : این کنتاکت وضعیت قطع و وصل کلید را نشان می دهد. دکمۀ تست روی قسمت جلوی تابلو، امکان بررسی صحت مدار نشانگر را بدون راه اندازی دستگاه به ما می دهد.

شکل زیر کنتاکت کمکی OF+SD را نشان می دهد. در این کنتاکت هر دو کنتاکت OF و SD با هم در یک قطعه آمده اند. اگر پیچ های بالایی به مدار وصل شوند حالت OF کار می کند. اگر پیچهای پایین به مدار وصل شوند حالت OF یا SD استفاده می شود. انتخاب این حالت ها توسط سوئیچ تغییر وضعیت گردان (Rotary changeover switch) که در قسمت راست کلید متصل می شود انجام می گیرد.
حالت انتخاب شده روی قست جلوی تابلو نشان داده می شود. نشانگر خطا (SD) نیز توسط یک نشانگر مکانیکی قرمز رنگ که بر روی قسمت جلوی کنتاکت موجود می باشد نمایش داده می شود.

رله آندر ولتاژ MN
کاربرد رله آندر ولتاژ MN برای کنترل قطع کلید است در زمانی که افت ولتاژ تغذیه وجود دارد (آستانه بین ۷۰ و ۳۵%Un) و اگر ولتاژ ۸۵% از ولتاژ نامی تجاوز کند کلید اجازه وصل مجدد خواهد یافت. این رله در موارد زیر استفاده می شود:
- شاسی / قطع اضطراری
- حفاظت مدارهای تغذیه ماشین ها برای جلوگیری از استارت مجدد و ناخواسته موتورها.

رله شنت MX+OF
کارکرد رله شنت کلید مینیاتوری، کنترل قطع مینیاتوریی است که به آن متصل است و مجهز به یک اتصال Changeover است و برای موارد زیر بکار می رود:
- شناسایی وضعیت کلید
- قطع خودکار که به مدار کنترل اجازه می دهد در حالت روشن بماند.

مراحل اتصال کنتاکت کمکی و خطا به کلید مینیاتوری





کلید مینیاتوری DC
استفاده از کلید مینیاتوری AC در مدار DC می تواند خطراتی همچون عدم قطع در زمان اتصال نامناسب را ایجاد کند. علاوه بر دلایل فوق به علت عدم محدود شدن جریان های اتصال کوتاه در کلید AC استفاده شده در مدار DC، عمر دستگاه ها تجهیزات و سیم کشی ها کوتاه تر می شود. موج جریان AC، گذر از صفر دارد ولی DC ندارد لذا قطع درAC راحت تر است. کلید مینیاتوری اشنایدر DC با تیپ C32H-DC نیز در کارخانه اشنایدر تولید می شود که با منحنی مشخصۀ C در دو مدل تک پل و دو پل وجود دارند و قادرند تا ولتاژهای ۲۵۰ ولت DC را برای هر پل تحمل کنند. در برخی موارد کلیدهای مجزا کننده دارای شکل ظاهری مشابه با کلیدهای مینیاتوری است.
انتخاب کلید مینیاتوری مناسب
وقتی جریانی بیش از جریان نامی از سیمی عبور کند، فیوز محافظ آن باید بسوزد و یا کلید محافظ سبب قطع مدار آن شود. هرچه سیم ضخیم تر باشد مقدار جریان بیشتری به طور ایمن می تواند از آن عبور نماید. مقررات، جریان مجاز (حداکثر جریانی که به طور ایمن می تواند از رسانا بگذرد) انواع و اندازه های مختلف رساناها را مشخص نموده است. بجز بعضی استثناها، جریان مجاز هر رسانا حداکثر اندازه جریان نامی فیوز یا کلید اتوماتیک محافظ مدار آن را مشخص می کند. جریان مجاز بعضی از سیم های نازک مخصوص سیم کشی داخلی ساختمان ها به شرح زیر است:
اندازه سیم | جریان نامی |
سیم نمره ۱٫۵ | ۱۵ آمپر |
سیم نمره ۲٫۵ | ۲۰ آمپر |
سیم نمره ۴ | ۲۵ آمپر |
سیم نمره ۶ | ۳۵ آمپر |
سیم نمره ۱۰ | ۵۰ آمپر |
جریان های نامی نشان داده شده برای رساناهای مسی در لوله، کابل، یا دفن مستقیم در خاک هستند و کمی با آنچه در جدول آمده است تفاوت دارد. جریان نامی در فضای آزاد بیشتر است.
برای الکتروموتورها باید از کلیدهای مینیاتوری تأخیری (موتوری) استفاده کنیم تا بتوانند جریان راه اندازی را تحمل کنند. با مشخص بودن توان الکتروموتور، مقدار جریان کلید مینیاتوری و همچنین سطح مقطع کابل مسی مورد نیاز را می توانیم به دست بیاوریم. سطح مقطع به دست آمده برای محل هایی است که فاصلۀ الکتروموتور تا شبکه زیاد نباشد.